Een jaar met ups & downs |
03-02-2015 |
Gemeente Amsterdam, neem een besluit!
Aan het eind van het voorbije jaar bereikten ons kleine, maar toch betekenisvolle opstekers. De Brabantse gemeente Sint Anthonis had besloten 250 euro bij te dragen aan het Holocaust Namenmonument Nederland. De gemeente wilde daarmee in de woorden van burgemeester Marleen Sijbers ‘bijdragen aan de discussie dat we dit nooit meer willen’. Ook al komt het monument niet in Sint Anthonis te staan, toch wil die gemeente ten zuiden van Nijmegen haar bijdrage leveren aan het nationale monument ter nagedachtenis van alle Nederlandse slachtoffers van de Holocaust.
De Drentse gemeente Aa en Hunze vond het een goede zaak dat slachtoffers van de Holocaust een speciale plek krijgen waar ze met naam worden genoemd en stelde daarom 1.800 euro beschikbaar om de namen van de 36 slachtoffers uit hun gemeente te adopteren. Sint Anthonis en Aa en Hunze zijn gelukkig niet de enige. Gestaag blijven de donaties binnenkomen en elke donatie is voor ons een belangrijke steun in de rug. Maar we moeten eerlijk zijn: er zijn wel duizenden namen geadopteerd, maar we zijn er nog lang niet.
Het jaar 2014 is voor de initiatiefnemers van het Holocaust Namenmonument een jaar met ups en downs geworden. Een jaar geleden waren we er nog van overtuigd dat we nu volop aan het bouwen zouden zijn, zodat het monument in september 2015 onthuld zou kunnen worden. Optimisme brengt de mensheid vooruit en heeft ons nu al tien jaar op de been gehouden om het Namenmonument tot stand te brengen.
Begin 2014 was er ook alle reden voor dat optimisme. Eind januari maakte burgemeester Van der Laan van Amsterdam tijdens de Nationale Holocaust Herdenking bekend dat het stadsbestuur van Amsterdam het initiatief voor de bouw van het Holocaust Namenmonument Nederland in Amsterdam steunde. En in maart sprak het college van Burgemeester & Wethouders zich uit voor plaatsing van het Namenmonument in het Wertheimpark. Het college verzocht daarbij het stadsdeel Centrum om in overleg met het Nederlands Auschwitz Comité, ‘uitwerking te geven aan dat voornemen en daartoe onder meer een zorgvuldige inspraakprocedure te voeren.’ De laatste horde leek genomen.
Even terug: waarom willen we ook weer een Holocaust Namenmonument met de volledige individuele namen van 102.000 Joden en Roma en Sinti die in de vernietigingskampen van de nazi’s zijn omgebracht? De aanleiding was de overweldigende impact die het op ons initiatief opgezette project 102.000 Namen Lezen in januari 2005 kreeg. De Namenwand met de namen van 59.000 in Auschwitz vermoorde Joden uit Nederland, die hetzelfde jaar in april in het Nederlands Paviljoen in Auschwitz door Prins Willem-Alexander en Prinses Maxima werd onthuld, werd het voorbeeld. Toen we zagen hoeveel emoties dit bij bezoekers opriep om de namen van verwanten te zien en te kunnen aanraken, bedachten we dat een vergelijkbaar monument voor alle 102.000 slachtoffers die uit Nederland zijn weggevoerd en vermoord in Nederland zelf niet mocht ontbreken.
Amsterdam en in het bijzonder de voormalige Jodenbuurt in die stad leek vanaf het begin de meest aangewezen locatie voor zo’n monument. En vanaf het begin heeft plaatsing van het monument in de directe omgeving daarvan, naast het Spiegelmonument ‘Nooit Meer Auschwitz’ in het Wertheimpark, onze voorkeur gehad. Hier wordt immers al elk jaar de Nationale Holocaust Herdenking gehouden. Maar bovendien ligt onder het Spiegelmonument van Jan Wolkers een urn begraven met de as van vermoorde en gecremeerde Joden. Is het niet meer dan logisch om naast dit symbolische graf een monument te plaatsen waar nabestaanden tenminste de namen van hun vermoorde familieleden kunnen lezen en aanraken? Zodat zij eindelijk, zeventig jaar na de misdaden, een plek krijgen waar ze hun dierbaren kunnen gedenken zoals anderen dat bij een echt graf kunnen doen?
Niet lang na de bekendmaking van het besluit van het college van b&w begonnen bewoners uit de buurt rondom het Wertheimpark zich te roeren. In het dikwijls eigengereide Amsterdam hoeft dat niemand te verbazen, maar wij hadden ons de presentatie van het ontwerp voor het monument door de befaamde Pools-Joods-Amerikaanse architect Daniël Libeskind toch iets anders voorgesteld.
Begin juni was Libeskind in Amsterdam om zijn ontwerp te presenteren en dat ontwerp is zo ontstellend mooi, dat toen wij het zagen we diep werden geraakt. Na bijna tien jaar ijveren voor dit monument had het nu een tastbare vorm. De droom was werkelijkheid geworden.
Het heeft ons enorm teleurgesteld dat de presentatie werd omgeven door een sfeer van weerstand die door sommigen op volstrekt onbetamelijke wijze werd geuit. De aandacht voor de discussie, die erover ontstond, overschaduwde de aandacht voor het ontwerp zelf en dat was moeilijk te verkroppen. Want Libeskind heeft een prachtig ontwerp afgeleverd, Pad van Licht getiteld, waarin hij rekening heeft gehouden met alle vooraf door de gemeente en het Auschwitz Comité gestelde randvoorwaarden.
‘Het gedenkteken voor hen die door de nazi’s werden vermoord, krijgt de vorm van een pad langs hun namen’, vertelde Libeskind. ‘Naast het bestaande Spiegelmonument krijgt een nieuwe ruimte vorm door middel van reeksen oplopende en aflopende muren. In de ruimtes die ontstaan door deze schuin gesneden vlakken, blijven glimpen van een veranderende horizon zichtbaar, terwijl hier de duizenden namen kunnen worden gelezen. Het is de herinnering aan deze namen die betekenis geeft aan dit pad waarop, omringd door groen en grenzend aan het water, de stemmen van de stilte te horen zullen zijn.’
In het ontwerp heeft Libeskind respectvol rekening gehouden met de bestaande situatie. Het monument is ontworpen rondom verschillende monumentale bomen en op gepaste afstand van het Spiegelmonument, dat zelfstandig blijft bestaan. Een groen veld naast dit monument zal worden vrijgemaakt om het bestaande en nieuwe monument te verbinden. Een langgerekte stenen bank biedt ruimte voor rust en meditatie.
‘Dit is een unieke kans om Jan Wolkers’ Spiegelmonument op een betekenisvolle manier op te nemen in een nieuw geheel’, stelde Libeskind. ‘Samen met het bestaande monument voor de jaarlijkse Nationale Holocaust Herdenking zal het Namenmonument een plek zijn voor zowel de collectieve als de individuele herdenking van alle Nederlandse Holocaustslachtoffers.’
In een eerste reactie waardeerde de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad de manier waarop het monument in het monumentale park werd ingepast. ‘Het Namenmonument neemt slechts acht procent van het park in beslag en houdt op knappe wijze rekening met de omgeving’, stelde de vereniging die daarom besloot geen bezwaar te zullen maken.
Omwonenden van het Wertheimpark deden dat wel en op zo’n manier dat de bestuurscommissie van het stadsdeel Centrum zich op 17 juni genoodzaakt zag het besluit over plaatsing van het Namenmonument in het Wertheimpark terug te verwijzen naar het stadsbestuur. En daar ligt, bij het ter perse gaan van dit stuk, het dossier nog steeds. De felheid van de protesten heeft niet alleen ons, maar duidelijk ook de gemeente overvallen.
Wat ons daarbij vooral steekt is, dat de discussie door de tegenstanders vooral met onheuse argumenten wordt gevoerd. Steeds opnieuw wordt aangevoerd dat een kolossaal bouwwerk met muren van zes meter hoog het halve park in beslag zou nemen, wat pertinent onjuist is.
Dat de gemeente haar burgers serieus neemt is terecht. Maar andersom mag van die burgers worden verwacht dat zij hun bestuurders ook serieus nemen. Zij zijn aangesteld om verschillende belangen tegen elkaar af te wegen en vervolgens een besluit te nemen.
Wat ons betreft wordt het tijd dat de gemeente Amsterdam haar woord van een jaar geleden gestand doet en een definitief besluit neemt over de locatie van een monument waaraan bij een grote groep mensen een sterke behoefte bestaat. Zeventig jaar nadat het nazisme is verslagen moet er eindelijk een plek komen waar de namen van de slachtoffers voor altijd herinnerd kunnen worden. Met uw namenadoptie, donaties en sponsoring kunt u kenbaar maken dat u ons daarin steunt.
Dit artikel werd geschreven door Jacques Grishaver & Bas van Lier voor Auschwitz Bulletin | jaargang 59 #1 (Januari 2015)